آنچه میخوانید
بررسی وضعیت شرکت های پرداخت در گزارش شاپرک تیر 1404
صنعت پرداخت الکترونیکی به‌عنوان یکی از ارکان حیاتی اقتصاد دیجیتال، نقش کلیدی در تسهیل تبادلات مالی و افزایش بهره‌وری اقتصادی دارد. شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت PSPها به‌عنوان بازیگران اصلی این صنعت، همواره زیر ذره‌بین سیاست‌گذاران و نهادهای نظارتی مانند شاپرک قرار دارند.
فصل چهارم گزارش اقتصادی شاپرک به تفصیل به بررسی عملکرد این شرکت‌ها می‌پردازد و تصویری دقیق از سهم بازار، تعداد و مبلغ تراکنش‌ها، نرخ خطا، تمرکز بازار و شاخص‌های اثربخشی ارائه می‌دهد.
- سهم بازار شرکت‌ها از تعداد و مبلغ تراکنش‌ها
در این فصل، ابتدا سهم تعدادی و مبلغی تراکنش‌های الکترونیکی هر یک از شرکت‌های PSP بررسی شده است:
- به‌پرداخت ملت با ۲۰.۱۸٪ سهم از تعداد تراکنش‌ها و سهم قابل‌توجهی از مبلغ تراکنش‌ها، پیشتاز بازار است.
- شرکت‌های سامان کیش ۲۰.۹۲٪، تجارت الکترونیک پارسیان ۱۱.۷۵٪ و سداد ۸.۱۳٪ نیز از بازیگران اصلی به شمار می‌آیند.
- در سوی مقابل، شرکت‌هایی مانند دماوند کارت الکترونیک سهم بسیار ناچیزی از بازار دارند، به‌طوری‌که فعالیت آن‌ها در بین سرویس‌های مختلف تقریباً ناپدید است
این توزیع سهم بازار نشان‌دهنده تمرکز بالای بازار در دست چند شرکت محدود است؛ موضوعی که با شاخص‌های تمرکز بازار در ادامه بیشتر تحلیل شده است.
جدول مقایسه سهم شرکت‌های PSP از تعداد تراکنش‌های ابزارهای پذیرش – خرداد و تیر ۱۴۰۴
| ردیف | شرکت ارائه‌دهنده خدمات پرداخت | کارتخوان فروشگاهی خرداد (%) | کارتخوان فروشگاهی تیر (%) | تغییر (%) | اینترنتی خرداد (%) | اینترنتی تیر (%) | تغییر (%) | کدهای دستوری خرداد (%) | کدهای دستوری تیر (%) | تغییر (%) |
| 1 | آسان پرداخت پرشین | 4.12 | 4.05 | -0.07 | 25.12 | 24.55 | -0.56 | 7.24 | 7.05 | -0.18 |
| 2 | الکترونیک کارت دماوند | 0.22 | 0.16 | -0.06 | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 |
| 3 | به‌پرداخت ملت | 17.47 | 18.27 | 0.80 | 39.27 | 40.02 | 0.75 | 46.41 | 46.48 | 0.06 |
| 4 | پرداخت الکترونیک سداد | 8.14 | 8.46 | 0.32 | 5.68 | 5.64 | -0.04 | 0.33 | 0.35 | 0.02 |
| 5 | پرداخت الکترونیک پاسارگاد | 7.00 | 6.49 | -0.51 | 0.87 | 0.73 | -0.14 | 0.00 | 0.00 | 0.00 |
| 6 | پرداخت الکترونیک سامان | 21.11 | 21.07 | -0.04 | 16.78 | 17.54 | 0.77 | 24.24 | 24.38 | 0.14 |
| 7 | پرداخت الکترونیک سپهر | 3.56 | 3.80 | 0.24 | 1.42 | 1.49 | 0.07 | 0.00 | 0.00 | 0.00 |
| 8 | پرداخت نوین آرین | 9.85 | 10.03 | 0.18 | 1.94 | 1.78 | -0.16 | 0.00 | 0.00 | 0.00 |
| 9 | تجارت الکترونیک پارسیان | 12.39 | 11.92 | -0.48 | 6.37 | 6.14 | -0.24 | 21.79 | 21.75 | -0.04 |
| 10 | فراپردازان آروند امید | 9.12 | 8.64 | -0.47 | 0.09 | 0.01 | -0.09 | 0.00 | 0.00 | 0.00 |
| 11 | فن‌آوا کارت | 1.75 | 1.75 | 0.00 | 0.02 | 0.02 | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 |
| 12 | کارت اعتباری ایران‌کیش | 5.26 | 5.35 | 0.08 | 2.44 | 2.08 | -0.37 |
2. عملکرد بر اساس ابزارهای پذیرش
شرکت‌های PSP در سه بستر اصلی فعالیت دارند:
- کارتخوان فروشگاهی
- ابزار پذیرش اینترنتی
- کدهای دستوری (USSD)
تحلیل عملکرد شرکت‌ها نشان می‌دهد که:
- کارتخوان فروشگاهی همچنان بیشترین تراکنش‌ها را به خود اختصاص داده و بیش از ۹۱٪ از تراکنش‌ها از این مسیر انجام می‌شود.
- ابزار پذیرش اینترنتی حدود ۶٪ و USSD تنها ۱٪ از تراکنش‌ها را شامل می‌شوند
تحلیل عملکرد شرکت‌ها نشان می‌دهد که:
کارتخوان فروشگاهی همچنان بیشترین تراکنش‌ها را به خود اختصاص داده و بیش از ۹۱٪ از تراکنش‌ها از این مسیر انجام می‌شود.
ابزار پذیرش اینترنتی حدود ۶٪ و USSD تنها ۱٪ از تراکنش‌ها را شامل می‌شوند
در همین راستا، شرکت‌هایی مانند به‌پرداخت ملت و سامان کیش سهم بالاتری از ابزارهای اینترنتی نیز دارند، که نشان‌دهنده تنوع خدمات و تسلط آن‌ها بر ابزارهای نوین است.
مقایسه سهم هر شرکت PSP از تعداد تراکنش‌ها به ازای هر سرویس – خرداد و تیر ۱۴۰۴
| ردیف | شرکت ارائه‌دهنده خدمات پرداخت | کارتخوان فروشگاهی خرداد (%) | کارتخوان فروشگاهی تیر (%) | تغییر (%) | اینترنتی خرداد (%) | اینترنتی تیر (%) | تغییر (%) | کدهای دستوری خرداد (%) | کدهای دستوری تیر (%) | تغییر (%) |
| 1 | آسان پرداخت پرشین | 4.23 | 4.10 | -0.13 | 22.59 | 22.60 | 0.01 | 12.05 | 11.53 | -0.52 |
| 2 | الکترونیک کارت دماوند | 0.21 | 0.15 | -0.06 | 0.07 | 0.04 | -0.03 | 0.24 | 0.19 | -0.05 |
| 3 | به‌پرداخت ملت | 19.34 | 20.18 | 0.84 | 26.24 | 26.07 | -0.17 | 13.33 | 14.02 | 0.69 |
| 4 | پرداخت الکترونیک سداد | 8.07 | 8.38 | 0.31 | 3.62 | 3.95 | 0.33 | 7.70 | 7.76 | 0.06 |
| 5 | پرداخت الکترونیک پاسارگاد | 6.42 | 5.92 | -0.50 | 4.50 | 4.35 | -0.14 | 9.70 | 9.22 | -0.48 |
| 6 | پرداخت الکترونیک سامان | 21.26 | 21.28 | 0.02 | 17.12 | 17.08 | -0.05 | 17.98 | 18.15 | 0.18 |
| 7 | پرداخت الکترونیک سپهر | 3.38 | 3.61 | 0.23 | 1.65 | 1.83 | 0.18 | 4.70 | 4.90 | 0.20 |
| 8 | پرداخت نوین آرین | 9.24 | 9.38 | 0.14 | 4.82 | 5.08 | 0.26 | 12.26 | 12.58 | 0.33 |
| 9 | تجارت الکترونیک پارسیان | 11.99 | 11.53 | -0.46 | 15.51 | 15.09 | -0.42 | 13.05 | 12.57 | -0.47 |
| 10 | فراپردازان آروند امید | 9.18 | 8.73 | -0.45 | 0.33 | 0.29 | -0.03 | 0.95 | 1.02 | 0.07 |
| 11 | فن‌آوا کارت | 1.63 | 1.62 | -0.01 | 0.75 | 0.76 | 0.02 | 2.19 | 2.27 | 0.08 |
| 12 | کارت اعتباری ایران‌کیش | 5.06 | 5.12 | 0.06 | 2.81 | 2.86 | 0.05 |
3. شاخص‌های خطا در تراکنش‌ها
شاخص خطای پذیرندگی یکی دیگر از معیارهای مهم برای ارزیابی کیفیت خدمات PSPها است. بر اساس جدول مربوط به تیر و خرداد ۱۴۰۴:
- بهترین عملکرد از نظر کمترین میزان خطای پذیرندگی مربوط به شرکت فراپردازان آروند امید بوده است با نرخ ۰.۰۳۷٪.
- بدترین عملکرد مربوط به دماوند کارت با نرخ ۱.۸۶۸٪ بوده که تفاوت چشمگیری با میانگین بازار دارد
کاهش خطا نه‌تنها نشانه‌ای از کیفیت خدمات فنی شرکت است، بلکه تأثیر مستقیم بر رضایت مشتریان و اعتماد عمومی به شبکه پرداخت دارد.
4. تمرکز بازار و شاخص هرفیندال (HHI)
برای ارزیابی تمرکز بازار و قدرت رقابتی شرکت‌ها از شاخص هرفیندال-هیرشمن (HHI) استفاده شده است. این شاخص برای ابزارهای مختلف در تیر ۱۴۰۴ به شرح زیر است:
- کارتخوان فروشگاهی: 1,725
- اینترنتی: 3,277
- USSD: 1,271
شاخص HHI بالای 1,800 نشانگر بازار غیررقابتی و متمرکز است. لذا تمرکز بالا در ابزار پذیرش اینترنتی نگران‌کننده است، زیرا حاکی از سلطه یک یا چند شرکت بر این بخش است. این می‌تواند مانع نوآوری و رشد سایر بازیگران شود
جدول – شاخص هرفیندال-هیرشمن (HHI) در ابزارهای مختلف
| ابزار پذیرش | مقدار شاخص HHI |
| اینترنتی | 3277 |
| USSD | 1271 |
| کارتخوان فروشگاهی | 1725 |
5. بررسی اثربخشی شرکت‌ها در کارتخوان فروشگاهی
بخش مهمی از این فصل به بررسی اثربخشی شرکت‌ها در بخش کارتخوان‌های فروشگاهی اختصاص یافته است. اثربخشی از طریق نسبت تعداد کارتخوان‌های فعال به تراکنش‌دار و همچنین تعداد تراکنش به ازای هر ترمینال سنجیده می‌شود:
- شرکت پرداخت نوین آرین بیشترین تعداد ترمینال‌های تراکنش‌دار را در اختیار داشته است.
- به پرداخت ملت نیز در شاخص تراکنش‌دار بودن کارتخوان‌ها صدرنشین است
در مقابل، برخی شرکت‌ها مانند آسان پرداخت پرشین دارای کمترین نسبت کارتخوان‌های تراکنش‌دار به کل ترمینال‌های فعال هستند، که نشانه‌ای از توزیع ناکارآمد یا پایانه‌های راکد است.
6. تحلیل سرویس‌های ارائه‌شده
از منظر انواع خدمات ارائه‌شده، تراکنش‌های پرداخت قبوض، خرید شارژ، موجودی‌گیری و خرید کالا بررسی شده‌اند:
- بیشترین تمرکز بازار و سهم تراکنش‌ها همچنان در بخش خرید کالا و خدمات مشاهده می‌شود.
- سهم شرکت‌ها از هر سرویس متغیر است. به‌عنوان مثال، به‌پرداخت ملت در خرید کالا و پرداخت نوین آرین در مانده‌گیری سهم بالاتری دارند
تنوع عملکرد نشان‌دهنده استراتژی متفاوت شرکت‌ها در تمرکز بر سرویس‌های خاص و ظرفیت‌های فنی آن‌ها است.
7. تغییر جایگاه شرکت‌ها نسبت به ماه قبل
گزارش همچنین به تغییرات جایگاه شرکت‌ها در بازار پرداخته:
- به‌پرداخت ملت، سامان کیش و ایران کیش در تیرماه نسبت به خرداد یک پله صعود کرده‌اند.
- در مقابل، پرداخت الکترونیک پاسارگاد و فراپردازان آروند امید یک پله سقوط را تجربه کرده‌اند
- پرداخت الکترونیک سپهر نیز جایگاه خود را حفظ کرده است.
این جابجایی‌ها نشان می‌دهد که رقابت در بازار PSP ایران شدید است و نوسانات حتی در کوتاه‌مدت هم اتفاق می‌افتد.
جمع بندی
فصل چهارم گزارش شاپرک تصویری دقیق و جامع از وضعیت شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت در تیر ۱۴۰۴ ارائه می‌دهد. تحلیل‌ها نشان می‌دهد که بازار ایران با وجود رشد کمی و کیفی، همچنان با چالش‌هایی مانند تمرکز بالا، نرخ بالای خطا در برخی شرکت‌ها و توزیع نامتوازن ابزارهای پذیرش روبه‌رو است.
از دید سیاست‌گذاران، این داده‌ها می‌تواند مبنای تصمیم‌گیری برای تقویت رقابت، کاهش تمرکز، افزایش کیفیت خدمات و حمایت از بازیگران کوچکتر باشد. برای شرکت‌ها نیز این گزارش فرصتی است تا نقاط ضعف خود را شناخته و برای بهبود عملکرد و افزایش سهم بازار خود برنامه‌ریزی کنند.